Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna

Wprowadzenie

     Resort edukacji coraz częściej mówi o potrzebie pomocy uczniom w wyborze szkoły i zawodu. Główną rolę w tym procesie odgrywa szkoła, której zadaniem jest wyposażenie młodego człowieka we wszystkie potrzebne mu umiejętności życiowe. Właśnie wtedy kształtują się u młodych ludzi postawy wobec pracy i podejmowane są pierwsze wybory edukacyjne[1]. Szkoły nie są jedynymi instytucjami, które taką pomoc oferują. Prowadzenie zadań z zakresu poradnictwa zawodowego należy również do poradni psychologiczno-pedagogicznych[2]. Poradnia psychologiczno-pedagogiczna, która w nowej strukturze istnieje od 1993 roku[3] stanowi ważny element oświatowego systemu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, który ukierunkowany jest na wspomaganie procesu edukacji i wychowania dzieci i młodzieży[4].

     Poradnie psychologiczno-pedagogiczna są jednym z elementów systemu oświaty, w centrum, którego znajduje się uczeń. Realizują zadania poprzez prowadzenie diagnozy, doradztwa edukacyjno-zawodowego, czy wsparcia w trudnych sytuacjach, albo w sposób pośredni oddziałując na rodziców, współuczestnicząc w rozwiązywaniu trudności, wspierając szkoły w podnoszeniu jakości pracy[5]. Wspomagają działania nauczycieli i udzielają porad uczniom na różnych etapach podejmowania decyzji o wyborze szkoły i zawodu. 
Poradnie obejmują opieką i pomocą psychologiczno-pedagogiczną, przede wszystkim dzieci o młodzież do dziewiętnastego roku życia oraz rodziców, nauczycieli i wychowawców. Prowadzą działalność diagnostyczną, terapeutyczną i doradczą. Z pomocy tej instytucji korzystają dzieci, które mają trudności w nauce, trudności wychowawcze, dzieci i młodzież niepełnosprawna, dzieci zdolne, dzieci wychowujące się w trudnych warunkach rodzinnych, młodzież potrzebująca wsparcia w wyborach edukacyjno-zawodowych, a także młodzież z problemami osobistymi[6]. 

     Podstawowym celem działania poradni jest udzielanie dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym pomocy logopedycznej, pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, a także udzielaniu rodzicom oraz nauczycielom wsparcia związanego 
z wychowaniem, kształceniem dzieci i młodzieży. Przepisy prawa oświatowego regulują pracę poradni określając jej podstawowe zadania[7]. 

     Poradnia psychologiczno-pedagogiczna jest najważniejszą instytucją realizującą zadania z zakresu poradnictwa zawodowego
w resorcie edukacji. Jest to obszar pracy poradni, w którym pracująca osoba realizuje bardzo zróżnicowane formy pracy – od doradztwa poprzez profilaktykę i diagnozę po terapię[8]. 

     Do głównych zadań w zakresie poradnictwa zawodowego należy przede wszystkim  udzielanie porad uczniom i ich rodzicom, upowszechnianie  i udostępnianiu informacji zawodowej. Kształtowanie u młodzieży aktywnej postawy wobec swojego życia zawodowego, uświadomienie uczniom konieczności konfrontowania swoich predyspozycji psychofizycznych, potrzeb i wartości
z obiektywnymi wymaganiami stawianymi przez zawody i rynek pracy. Zadaniem poradni jest również udzielanie pomocy specjalistycznej szkołom w prowadzeniu orientacji szkolno-zawodowej[9]oraz zapewnienie specjalistycznej pomocy uczniom w podejmowaniu optymalnych decyzji w zakresie prawidłowego wyboru zawodu i kierunku dalszego kształcenia[10].

     Obok szerokiej informacji związanej z udzielaniem pomocy w podejmowaniu przez ucznia decyzji o wyborze dalszego kierunku kształcenia, wyborze zawodu, karierze zawodowej, poradnie prowadzą szeroką działalność na rzecz ucznia, jego rodziców i nauczycieli.  
Polega ona głównie na: udzielaniu nauczycielom, wychowawcom, szkolnym doradcom zawodowym pomocy w planowaniu i realizacji zadań z zakresu poradnictwa zawodowego[11]. Prowadzone są badania psychologiczno-pedagogiczne i lekarskie uczniów, którzy takich badań wymagają (m.in. dla uczniów z przeciwwskazaniami zdrowotnymi), badania psychologiczno-pedagogiczne, zawodoznawcze, indywidualne i grupowe[12],dzięki którym doradcy mogą zdiagnozować predyspozycje ucznia, jego możliwości intelektualne i wiedzę. 

     Poradnie zajmują się także poradnictwem grupowym prowadząc pogadanki, wykłady oraz warsztaty wyboru drogi życiowej. Przekazują informacje o rynku pracy, zawodach i szkołach uczniom, nauczycielom i rodzicom[13]. Ponadto praca ta polega na udzielaniu uczniom i rodzicom porad na podstawie przeprowadzonych badań, udzielaniu porad indywidualnych nauczycielom po przeprowadzonych badaniach zawodoznawczych, organizowaniu punktów informacji zawodowej na terenie szkół i poradni[14]. Doradcy pomagają również 
w opracowywaniu i wdrażaniu programów dotyczących działań edukacyjnych, wychowawczych lub innych związanych z oświatą. Opracowują i popularyzują materiały metodyczne na użytek uczniów, nauczycieli i rodziców[15].

            W związku z tym szkoła powinna korzystać z pomocy poradni przede wszystkim w zakresie: ustalania oraz realizacji ogólnych założeń i kierunków działania orientacji, opracowania i realizacji programów zawodoznawczych w zakresie orientacji zawodowej uczniów i rodziców.[16].

      Szczególnej opieki i pomocy psychologiczno-pedagogicznej w zakresie orientacji zawodowej wymaga młodzież z problemami zdrowotnymi. Ograniczenia w wyborze zawodu posiadają uczniowie z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego, wady i choroby narządu ruchu, wzroku i słuchu, schorzenia dermatologiczne, choroby alergiczne, cukrzyca oraz wady i choroby układu nerwowego[17]. 

     Prowadzone są badania diagnostyczne po których uczeń otrzymuje opinię psychologiczno-pedagogiczną. Opinie te są przekazywane (za pisemną zgodą rodziców lub prawnych opiekunów) do rodzajów szkół, najbardziej wskazanych z uwagi na potencjał intelektualny dziecka, cechy osobowości oraz występujące przeciwwskazania zdrowotne[18].  

     Przedstawione wyżej zadania poradni psychologiczno-pedagogicznej, związane z nią zmiany wynikające z wprowadzenia reformy systemu oświaty, świadczą o wzroście rangi poradnictwa zawodowego. W obecnym usytuowaniu poradniom przypisuje się zwiększone zadania z zakresu poradnictwa zawodowego. Wprowadzenie do podstaw programowych kształcenia ogólnego wielu treści z zakresu orientacji zawodowej oraz egzaminów kończących naukę w szkole podstawowej, stanowią dla doradców istotną informację
o możliwościach intelektualnych ucznia oraz jego zainteresowaniach i zdolnościach zawodowych. 
Wynik egzaminu końcowego szkoły podstawowej może być brany pod uwagę przy udzielaniu porady zawodowej[19]. 

     Jak widać, spektrum działań poradni jest ogromne. Ważne miejsce zajmuje wybór kierunku kształcenia zawodu i planowania kariery. Poradnictwo zawodowe jest realizowane przez doradców zawodowych. Są podejmowane także działania diagnostyczne 
i terapeutyczne. Trudno bowiem sobie wyobrazić pracę terapeutyczną z dorastającym nastolatkiem bez uwzględnienia jego planów
i dążeń zawodowych.

 

Założenia badań własnych

 

        Przedmiotem badań własnych są usługi pomocowe w obszarze edukacyjno- zawodowym świadczone przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne wobec szkolnych doradców zawodowych. Celem badań jest ocena form pomocowych poradni
z perspektywy szkolnych doradców zawodowych. Grupę badawczą stanowią szkolni doradcy zawodowi (86 osób) z trzech województw: opolskiego, dolnośląskiego i zachodniopomorskiego (2015r.). Metodą badawczą był sondaż diagnostyczny, techniką badawczą ankieta,
a kwestionariuszem autorski kwestionariusz ankiety[20].    

 

Analiza wyników badan własnych

 

      Jak wynika z analizy wypowiedzi respondentów, do głównych zadań na rzecz szkoły, które realizuje poradnia psychologiczno-pedagogiczna, należy prowadzenie konsultacji dla szkolnych doradców zawodowych – 41,9%. Potwierdza to powodzenie i popularność tej formy współpracy wśród doradców zawodowych. Spotkania na różnego rodzaju szkoleniach pokazują, jak ważna jest wymiana doświadczeń i integracja środowiska[21]. 

     Prócz szkoleń poradnia tworzy grupy wsparcia dla doradców pracujących z uczniami metodą warsztatową – 14,0% i pomaga w opracowaniu szkolnych programów poradnictwa zawodowego –14,0%. W mniejszym wymiarze obejmują one zagadnienia dotyczące pomocy w opracowaniu programów orientacji szkolnej – 14,0%, tworzeniu grup wsparcia dla doradców pracujących metodami warsztatowymi – 14,0%. Prawie nie prowadzi konsultacji w sprawach szkolnych planów wychowawczych – 2,3%. Szczegółowe odpowiedzi ilustruje tabela 1.1. 

 

Tabela 1.1.

Zadania realizowane przez poradnię na rzecz szkoły w opinii szkolnych doradców

Zadania realizowane przez poradnię	Ogółem N=86
	L	%
Konsultacje dla szkolnych doradców	36	41,9
Inne	27	31,4
Pomoc w opracowaniu programów orientacji szkolnej	12	14,0
Grupy wsparcia dla doradców prowadzących z uczniami pracę warsztatową	12	14,0
Konsultacje w sprawach szkolnych planów wychowawczych	2	2,3

      Uwaga: pytanie wielokrotnego wyboru.

 

  Ważnym elementem współpracy szkolnego doradcy zawodowego z poradnią są kontakty w sprawie udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej[22]. Ilustruje to poniższa tabela 1.2.

Tabela 1.2.

Zakres spraw konsultowanych z poradnią przez badanych doradców zawodowych

Zakres spraw	Ogółem N=86
	L	%
Badania psychologiczne i pedagogiczne uczniów	60	69,8
Pogadanki i prelekcje	29	33,7
Indywidualne porady	29	33,7
Zajęcia warsztatowe	25	29,1
Spotkania informacyjne	18	20,9
Targi edukacyjne	17	19,8
Inne sprawy	8	9,3

                Uwaga: pytanie wielokrotnego wyboru.

     Ponad połowa doradców konsultuje się z pracownikami poradni w sprawach badań psychologiczno-pedagogicznych – 69,8%, ponieważ poradnie pomagają w diagnozowaniu uczniów pod kątem oceny predyspozycji, możliwości i preferencji zawodowych[23]. 
Są one niezbędne przy udzielaniu pomocy zarówno uczniom wybitnie zdolnym, by jak najlepiej wykorzystały swoje talenty, jak i uczniom
z zaburzeniami emocjonalnymi, zdrowotnymi i zaburzeniami zachowania oraz młodzieży słabszej intelektualnie w dostosowaniu wymagań edukacyjnych do możliwości psychofizycznych ucznia[24]. Jedynie niewielka grupa doradców konsultuje się w sprawach organizacji pogadanek i prelekcji, indywidualnych porad – 33,7%, zajęć warsztatowych – 29,1%, spotkań informacyjnych – 20,9% oraz targów edukacyjnych – 19,8%. Nieliczni doradcy konsultują się w sprawach innych, np. porad zawodowych dla uczniów – 9,3%.

     Istotne jest rozważenie, jak często poradnia psychologiczno-pedagogiczna organizuje w szkole zajęcia. Pokazuje to wykres 1.1. 

 

Wykres 1.1. Częstotliwość organizowania zajęć w szkole przez poradnię dla uczniów 
w ocenie badanych doradców (%)

 

     Zgromadzone wyniki badań wyraźnie wskazują, iż częstotliwość organizowanych przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną zajęć jest niewielka. 25,6% szkolnych doradców stwierdza, iż zajęcia te odbywają się rzadko, 28,0% że bardzo rzadko, a 31,7% uważa, że poradnia w ogóle nie organizuje zajęć dla uczniów. Należy zatem wyciągnąć wniosek, że poradnie rzadko angażują się w organizację zajęć edukacyjno-zawodowych na terenie badanych szkół. Wynika to, z dużej ilości zadań edukacyjnych przypisanych poradniom psychologiczno-pedagogicznym (diagnoza, terapia, profilaktyka). Ponadto w każdej szkole zatrudniony jest szkolny doradca zawodowy. Stąd, jak można przypuszczać, ograniczona ilość prowadzonych zajęć[25].

     Ogólnie można powiedzieć, iż przyczyną małej częstotliwości organizowanych przez poradnię zajęć jest między innymi mała ilość zatrudnionych w poradniach specjalistów, jak też rozliczne (ustawowe) obowiązki poradni, związane z udzielaniem pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom, rodzicom i nauczycielom.  

     Innym zagadnieniem jest przydatność udzielanej pomocy przez poradnie. Ponad połowa badanych – 53,9% sądzi, że udzielona pomoc uczniom jest przydatna. Zastanawia duży odsetek osób, które w niewielkim stopniu podkreślają, iż uczniowie potrzebują pomocy od poradni. Ilustruje to poniższy wykres 1.2. 

 

 

Wykres 1.2. Przydatność udzielanej pomocy ze strony poradni w ocenie badanych doradców (%) 

 

     Ponad połowa badanych szkolnych doradców zawodowych uważa, iż udzielana pomoc ze strony poradni psychologiczno-pedagogicznej jest przydatna. Poradnia jest placówką oświatową, specjalistyczną. Zajmuje się pomocą psychologiczno-pedagogiczną
w zakresie diagnozy, terapii i profilaktyki. Pomaga uczniom, rodzicom i nauczycielom w sytuacjach trudnych, wymagających wsparcia ze strony specjalistów. Stąd zainteresowanie i przydatność tej pomocy jest duża. W przeprowadzonych badaniach dotyczy to głównie szkolnych doradców zawodowych[26].

 

Wnioski i rekomendacje:

 

1. Szkolni doradcy zawodowi dostrzegają działania poradni psychologiczno – pedagogicznej i odczuwają potrzebę skorzystania z jej usług w zakresie pomocy poradniczej.
2. Zakres spraw konsultowanych z pracownikami poradni jest szeroki i obejmuje zagadnienia związane z diagnozą psychologiczno – pedagogiczną, pogadankami i prelekcjami, indywidualnymi poradami, zajęciami warsztatowymi i spotkaniami informacyjnymi.
3. 31,7% szkolnych doradców zawodowych uważa, że poradnie w ogóle nie organizują zajęć dla uczniów, ok. 30% rzadko i bardzo rzadko, 11% określa te zajęcia jako częste, 3,7% bardzo częste.
4. Ponad połowa badanych szkolnych doradców uważa, że udzielana pomocy ze strony poradni jest bardzo przydatna.

 

Literatura:

1. Jańczak-Obst E., Rola pracownika w poradni psychologiczno- pedagogicznej w procesie podejmowania przez ucznia decyzji zawodowej, [w:] Podejmowanie decyzji zawodowych przez młodzież i osoby dorosłe w nowej rzeczywistości społeczno-politycznej, red. B. Wojtasik, Warszawa 2001. 
2. Jaskulska A., Poradnictwo edukacyjno-zawodowe w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Pomaganie z pasją, KOWEZiU, Warszawa 2015.
3. Kukla D., Preorientacja i orientacja zawodowa w edukacji, UKSW w Warszawie, Warszawa 2010.
4. Lenart. J, Orientacja i poradnictwo zawodowe w Polsce w latach 1944–1988, Rzeszów 2013.
5. Lelińska K., Zarys programu rozwoju poradnictwa zawodowego, informacji oraz orientacji zawodowej w warunkach reformy systemu edukacji, Warszawa 1999.
6. Mandrzejewska-Smól I., Rola i znaczenie doradcy zawodu w placówkach oświatowych, [w:] Tendencje i wyzwania poradnictwa zawodowego, red. W. Duda, G. Wieczorek,           D. Kukla, Częstochowa 2010.
7. Modelska M., Prezentacje dla uczniów SzOK we Wrocławiu, „Doradca Zawodowy” 2013, 1 (22).
8. Pietruk W., Specyfika pracy doradców, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2013, nr 5. 
9. Pietruk W., Doradca zawodowy w przestrzeni szkolnej, „Doradca Kariery”2020, nr 4(11).
10. Skałbania B., Poradnictwo pedagogiczne. Przegląd wybranych zagadnień, Kraków 2009. 
11. Skałbania B., Pietruk W., Działania Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w zakresie poradnictwa zawodowego- analiza badań własnych, [w:] Scientific Bulletn Of Chełm. Section Of Pedagogy, red. M. Maciuk, P. Mazur, PWSzZ w Chełmie, Chełm 2017.
12. Sołtysińska G., ABC doradcy. Poradnictwo dla osób niepełnosprawnych. Materiały dla szkolnego doradcy zawodowego, KOWEZiU, Warszawa 2010.
13. Wierzchowska-Szymanek A., Doradztwo w Poradni – pasjonujące, kreatywne, zmarginalizowane, „Doradca Zawodowy” 2008, nr 2 (5), Warszawa 2008. 
14. Wierzchowska-Szymanek A., Rola Poradni psychologiczno-Pedagogicznej w okresie transformacji doradztwa zawodowego, [w:] Pedagogika Pracy. Doradztwo zawodowe, red. H. Bednarczyk, J. Figurski, M. Żurek, WSP ZNP w Warszawie, Instytut Technologii Eksploatacji w Radomiu, Radom 2005.
15. Wojtasik B., Warsztat doradcy zawodu. Aspekty pedagogiczno-psychologiczne, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 1997.
16. Żurek M., WSP ZNP w Warszawie, Instytut Technologii Eksploatacji w Radomiu, Radom 2005.