Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna

Materiały dla nauczycieli i rodziców

Pomoc psychologiczna w szkole w kryzysie spowodowanym covid – 19

Kryzys

Każdy  kryzys  ma  swoją  dynamikę:

- Doświadczenie napięcia.

- Tkwienie w sytuacji, która się nie zmienia, a bodźce ciągle do nas napływają, sprawia, że napięcie w nas narasta.

- Narastający w nas dyskomfort, który sprawia, że sięgamy po nadzwyczajne środki wewnętrzne lub zewnętrzne,

- Jeśli  w  trzecim  etapie  kryzys  nie  ulegnie  złagodzeniu,  to  przechodzi  on  w ostrą fazę, która przyjmuje postać poważnych dysfunkcji w zachowaniu i/lub utratę kontroli emocjonalnej.

Jakie rodzaje kryzysu u dzieci szkolnych ze względu na podział grup problemowych dostrzegamy?

1.Uczniowie z dużymi zasobami do poradzenia sobie z kryzysem.

Do pierwszej grupy uczniów należą ci, którzy mają silne oparcie w rodzinie (a często także mogą liczyć na wsparcie rówieśnicze), natomiast osobiste lęki i napięcia potrafią odreagować poprzez konstruktywną realizację codziennych zainteresowań (hobby, filmy, gry). Natomiast frustracje na drodze realizacji celów życiowych prowadzą tych uczniów do obrania nowych ścieżek realizacji lub do zmiany celów na inne. W przypadku tej grupy wskazane jest zadbanie o podtrzymanie aktywności zadaniowej, wsparcie w bieżących trudnościach i zaangażowanie w podtrzymywanie dobrych relacji w klasie. Uczniowie ci mogą pomagać innym i stanowić przykład (model) radzenia sobie z sytuacją kryzysową (oczywiście bez wyznaczania ich do pełnienia takiej roli).

2. Grupa uczniów z deficytami  społecznymi i osobistymi, ale z silnym oparciem w rodzinie.

Druga grupa dzieci i młodzieży to osoby ambitne, potwierdzające swoją wartość poprzez aktywności szkolne, a jednocześnie o niestabilnej samoocenie. Ci młodzi ludzie niepokoją się tym, czy przerwa w nauce nie zagrozi ich karierze szkolnej i zawodowej. Z kolei osobiste zasoby sprawiają, że skłonni są do zamartwiania się, porównywania się z innymi i krytycznego patrzenia na siebie. Zwłaszcza dotyczy to tych osób, które poczucie własnej wartości budują na samoocenie szkolnej i mają płytkie albo ograniczone relacje rówieśnicze. Młode osoby z tej grupy to doskonali kandydaci do działań rówieśniczych o charakterze edukacyjnym. Możemy ich wykorzystać, polecając udzielanie korepetycji rówieśniczych, co nie tylko przyniesie im korzyści (najlepszy sposób uczenia się to nauczanie innych), ale też pomoże rówieśnikom. Potrzebują oni może nawet bardziej niż inne grupy wsparcia informacyjnego i emocjonalnego ze strony nauczyciela.

3. Uczniowie z ograniczonym oparciem w rodzinie.

Trzecia grupa młodych ludzi to te osoby, które większość swoich potrzeb zaspakajają poza rodziną – głównie w relacjach rówieśniczych. Na co dzień uciekają mentalnie z domu z powodu trudnych relacji rodzinnych czy poważniejszych problemów występujących w rodzinie. Kontakt rówieśniczy jest sposobem odreagowania emocji, wyrażania buntu, budowania pozycji i samooceny. Odcięcie od relacji rówieśniczych skazuje ich na konfrontację z rodziną, co może, na skutek sprzężenia zwrotnego, pogłębiać ich frustrację. Tych młodych ludzi powinniśmy obdarzyć szczególną uwagą i wsparciem (rozmawiać z nimi o trudnościach życia codziennego i dzielić się sposobami przezwyciężania ich) oraz zachęcać do wspólnej pracy w grupach zadaniowych z możliwością wymiany poglądów i swoich refleksji. Trzeba także zwracać szczególną uwagę na to, czy sytuacja tych uczniów i ich rodzin nie wymaga wsparcia innych instytucji (sąd, policja, pomoc społeczna).

4.Uczniowie z silnymi zasobami osobistymi.

Czwarta grupa to dzieci i młodzież doświadczająca jednocześnie dwóch (lub więcej) kryzysów, a mianowicie epidemii oraz kryzysu rodzinnego. Do wewnętrznych kryzysów związanych z pandemią należy zaliczyć negatywne dla funkcjonowania rodziny skutki kryzysu, tj. chorobę rodzica (lub dziadków), śmierć w rodzinie, utratę pracy lub zagrożenie utratą pracy, spadek zarobków, obciążenie opieką (nie ma kto się zająć dzieckiem, kiedy rodzic idzie do pracy, gdyż dziadkowie nie wychodzą z domu), nasilenie dysfunkcji w rodzinie (kłótnie, uzależnienia, przemoc itp.). W sytuacji tych dzieci niezbędne może okazać się wdrożenie rozwiązań z zakresu interwencji kryzysowej.

Metody wspierania ucznia w kryzysie

Działania informacyjne

Co uczeń powinien wiedzieć, żeby poczuł się lepiej i sprawnie przeszedł kryzys? Powinien wiedzieć, czym jest kryzys, skąd biorą się towarzyszące mu emocje, jak przebiega i czym powinien się skończyć. Stąd też pierwsza lekcja wychowawcza realizowana online (prowadzona przez wychowawcę lub pedagoga czy też psychologa szkolnego) powinna być poświęcona pandemii i jej konsekwencjom dla naszego życia psychicznego.

Działania edukacyjne

Co uczeń powinien umieć, żeby lepiej radzić sobie z sytuacją kryzysową? Jedną z kluczowych umiejętności, których potrzebujemy, żeby poradzić sobie z kryzysem, jest umiejętność rozmawiania i wyrażania swoich emocji. Umiejętność ta pozwala na zmniejszenie potencjalnego napięcia, jakie tworzy sytuacja, warunki, w których przebywamy, oraz relacje z domownikami. Sprawne wyrażanie emocji jest kolejnym czynnikiem pomocowym określanym mianem katharsis. Sprowadza się to do trzech prostych kroków: nauczenia uczniów nazywania swoich emocji, dzielenia się swoimi emocjami (modelowanie) i zachęcania do wyrażania emocji w rozmowie indywidualnej, ale też w grupie.

Działania alternatywne

Co uczeń może zrobić samodzielnie w sytuacji kryzysu? W sytuacjach kryzysowych niezmiernie ważne są dwa procesy – wysłuchiwanie (pozwala odwentylować emocje i nazwać problem) oraz działanie (podejmując działania, wychodzimy z bezradności i zdobywamy nowe doświadczenia). Stąd też należy wykorzystać naturalną potrzebę młodych ludzi do edukacji i wspierania innych.

Pierwsza pomoc psychologiczna w sytuacji kryzysu

Każdy  wychowawca,  pedagog  i psycholog szkolny cały czas wypełnia w szkole zadania interwenta kryzysowego,  bo  nie  da  się  realizować  celów  wychowawczych  i  profilaktycznych bez udzielania  wsparcia  psychologicznego.

Problemy dzieci w czasach nauki zdalnej

W okresie kwarantanny domowej niepokojące objawy wcale nie zniknęły, ale wręcz mogą się nasilać.

Izolacja i brak wsparcia rówieśniczego, monotonia, konieczność  samodzielnej  pracy  nad  materiałem  szkolnym,  wreszcie  długotrwałe przebywanie  wśród  domowników  stanowią  wyzwalacze  kryzysów.

Jeśli obserwujemy u swojego dziecka lub ucznia fiksację (koncentrację) na zagrożeniach, objawy lękowe, zaburzenia snu, regres w rozwoju, obniżenie nastroju, zmianę w przeżywaniu oraz okazywaniu emocji i uczuć, zachowanie  i  postrzeganie  świata  nieadekwatne  do  sytuacji,  może  to  oznaczać,  iż osoba ta jest w głębszym kryzysie.

WYZWANIA I ZAGROŻENIA

Dzieci i młodzież mają słabiej rozwinięte mechanizmy przepracowania sytuacji kryzysowej i należą do grup szczególnie zagrożonych kryzysem.

Samouszkodzenia, myśli  samobójcze,  objawy  depresyjne  i  lękowe  u  małoletnich  od  lat  narastają.

Czego nigdy nie robimy w sytuacji kryzysu?

1.Nie dziwmy się faktowi, że uczeń jest w kryzysie.

2.Nigdy nie zaprzeczajmy uczuciom.

3.Nie bagatelizujmy kryzysów dzieci i młodzieży.

4.Nie straszmy psychologami, psychoterapeutami, psychiatrami, lekami.

5.Doradźmy  niepodejmowanie  w  kryzysie  żadnych  ważnych  decyzji,  za-lećmy niepicie alkoholu i nieprzyjmowanie narkotyków.

Jakie pozytywne działania należy podejmować w sytuacji kryzysu?

- Dbajmy o relacje i więzi z uczniami.

- Rozmawiajmy o pandemii i kryzysie.

- Zwróćmy uwagę na umiejętność segregowania informacji.

- Zalećmy  dbanie  o  zachowanie  naturalnego  rytmu  dnia.

- Uczmy  stosowania  technik  relaksacji.

STRES, LĘK A SKUTECZNOŚĆ EDUKACJI

- wywołuje stany układu nerwowego odległe od tych, jakie sprzyjają aktywności poznawczej, motywacji czy zainteresowaniu,

- obniżenie ogólnej aktywności hipokampa -  struktury te są między innymi odpowiedzialne za procesy zapamiętywania, zwłaszcza za przenoszenie bieżących doświadczeń do depozytu pamięci długotrwałej,

- Źródłem stresu może być także sama technologia, której działanie na ośrokowy  układ  nerwowy  nie  jest  przecież  obojętne.

W profilaktyce kryzysu bardzo ważnym elementem jest dbanie o relacje.

Młodzi  ludzie  będą  gotowi  do  nauki  dopiero  wtedy,  gdy znajdą się w sieci pozytywnych relacji i będą czuli się relatywnie bezpiecznie.

Sytuacja nauczycieli

- części  grona  nauczycielskiego  brakuje  odpowiednich  kompetencji  czysto  technologicznych,

- rozwijanie u uczniów odpowiedzialności za własną naukę i kształceniu umiejętności skutecznego uczenia  się,

- zaniedbywane relaksu,

- asertywne mówienie o swoich potrzebach niejednokrotnie jest mylone z egoizmem,

- „zdolność do zaakceptowania negatywnych  doświadczeń  to  coś  najtrudniejszego  w  świecie:  zaakceptowanie  porażek  i  dalsze  dążenie  do  tego,  aby  uczeń  odnosił  sukcesy”,

- zwróćmy  się  o  pomoc  do  lokalnej  poradni  psychologicznej,  terapeutycznej  lub  profilaktycznej.

RELACJA NAUCZYCIEL – UCZEŃ

Dbajmy o to, by komunikacja z uczniami była pełna humoru. Śmiech jest

uczniom (i nam też) obecnie bardzo potrzebny. Humor (ale nie sarkazm) buduje relacje i pozytywny stan emocjonalny.

Bądźmy dla uczniów dobrym przykładem, pokażmy, jak dbać o siebie,

 Podzielmy się z uczniami radami, wskażmy, co zrobić (i co

my robimy), żeby się lepiej czuć.

Aktywne słuchanie tego co uczniowie chcą powiedzieć czym się podzielić.

Komunikacja – aktywne słuchanie

Parafraza i parafrazowanie jest niebanalną i skuteczną techniką aktywnego słuchania. Ze względu na swoją uniwersalność znajduje bardzo szerokie zastosowanie w relacjach i w komunikacji z podwładnymi i przełożonymi.

Parafraza to efektywne narzędzie komunikacji interpersonalnej i komunikacji werbalnej.

Opracowane na podstawie: Edukacja w czasach COVID 19, RED. Jacek Prażalski, wyd. Edukacja